Czarnogóra. Położona na Bałkanach, nad lazurowymi wodami Adriatyku, Czarnogóra to niewielki kraj o niezwykle dramatycznej i pięknej scenerii, gdzie majestatyczne, czarne góry (od których pochodzi jej nazwa) schodzą niemal pionowo do morza, tworząc zapierające dech w piersiach krajobrazy. Słynie przede wszystkim z malowniczej Zatoki Kotorskiej, przypominającej norweskie fiordy, oraz pięknych plaż Riwiery Budwańskiej, ale oferuje znacznie więcej niż tylko nadmorskie atrakcje. To kraj o bogatej i dumnej historii, przez wieki stanowiący ostoję niezależności w trudnym regionie, z unikalną tradycją księstwa biskupiego i bohaterskimi walkami o wolność. Od gwarnej, turystycznej Budvy, przez wpisany na listę UNESCO, otoczony murami Kotor, po stolicę Podgoricę i historyczne serce kraju – Cetynię – Czarnogóra zaprasza do odkrywania swoich licznych skarbów, łącząc w sobie wpływy śródziemnomorskie, bałkańskie i weneckie.

Gmina Andrijevica, położona w północno-wschodniej części Czarnogóry, to górzysty region skupiony wokół miasteczka Andrijevica, leżącego w malowniczej dolinie rzeki Lim. Jest to obszar o wyjątkowych walorach przyrodniczych, otoczony przez jedne z najwyższych i najbardziej imponujących pasm górskich Czarnogóry: majestatyczny masyw Komovi na południu i południowym zachodzie, góry Bjelasica na zachodzie i północnym zachodzie (w pobliżu) oraz podnóża Gór Przeklętych (Prokletije) na wschodzie. Gmina Andrijevica jest sercem historycznego regionu plemienia Vasojevići, największego klanu w Czarnogórze, co nadaje jej specyficzny kulturowy charakter. Region ten jest przede wszystkim bramą do odkrywania dzikiego piękna gór Komovi, które są chronione jako park regionalny i stanowią raj dla miłośników turystyki pieszej, wspinaczki i kontaktu z autentycznym życiem pasterskim w tradycyjnych katunach. Gospodarka gminy opiera się głównie na rolnictwie (hodowla owiec) i leśnictwie, a turystyka, zwłaszcza ekoturystyka i turystyka górska, ma duży potencjał rozwoju.

Gmina Bar, położona na południowym wybrzeżu Czarnogóry, to region o bogatej historii, pięknych plażach i strategicznym znaczeniu jako główny port morski kraju. Jej centrum administracyjne stanowi nowoczesne miasto Bar, ważny węzeł komunikacyjny i gospodarczy, podczas gdy historyczne serce regionu bije w ruinach Starego Baru (Stari Bar), malowniczo położonych na wzgórzu u stóp góry Rumija. Region obejmuje długi pas wybrzeża Adriatyku z popularnymi miejscowościami wypoczynkowymi, takimi jak Sutomore czy Dobra Voda, oraz górzyste zaplecze sięgające aż po brzegi Jeziora Szkoderskiego (choć sam park narodowy leży głównie poza gminą). Gmina Bar słynie również z jednego z najstarszych drzew oliwnych na świecie – Starej Masliny w Mirovicy, będącej symbolem długowieczności i tradycji uprawy oliwek w regionie. Gospodarka opiera się na działalności portowej, turystyce, rolnictwie (oliwki, cytrusy) oraz połączeniach transportowych (kolej Belgrad-Bar, połączenia promowe z Włochami).

Gmina Berane, położona w północno-wschodniej Czarnogórze, to region skupiony wokół miasta Berane, malowniczo usytuowanego w szerokiej dolinie rzeki Lim. Otoczona jest wysokimi pasmami górskimi – od zachodu wznoszą się potężne stoki Bjelasicy, a od wschodu góry Cmiljevica, stanowiące część pogranicza z Kosowem. Gmina Berane leży w sercu historycznego regionu zamieszkiwanego przez plemię Vasojevići, co nadaje jej specyficzny charakter kulturowy. Region ten jest ważnym ośrodkiem administracyjnym i gospodarczym północno-wschodniej Czarnogóry, a także bramą do odkrywania piękna okolicznych gór. Najważniejszym zabytkiem i duchowym centrum regionu jest średniowieczny Monastyr Đurđevi Stupovi, położony tuż przy mieście Berane. Gmina oferuje również dostęp do szlaków turystycznych prowadzących w góry Bjelasica (w pobliżu znajduje się Park Narodowy Biogradska Gora) oraz na mniej znane, ale równie piękne tereny Cmiljevicy. Gospodarka opiera się na rolnictwie, leśnictwie i niewielkim przemyśle, a turystyka, zwłaszcza górska i tranzytowa, ma potencjał rozwoju.

Gmina Bijelo Polje, położona w północno-wschodniej części Czarnogóry, to ważny ośrodek administracyjny, gospodarczy i komunikacyjny tego regionu, skupiony wokół miasta Bijelo Polje, trzeciego co do wielkości w kraju. Gmina rozciąga się w malowniczej, żyznej dolinie rzeki Lim, otoczonej przez wzgórza i góry, w tym podnóża potężnego masywu Bjelasicy na południowym zachodzie. Bijelo Polje, którego nazwa oznacza "Białe Pole", ma długą i bogatą historię, sięgającą czasów średniowiecza, kiedy na tych terenach istniała ważna żupa Budimlja. Najcenniejszym zabytkiem i świadkiem tej przeszłości jest Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła z XII wieku, miejsce o ogromnym znaczeniu historycznym i kulturowym, związane m.in. z powstaniem słynnego Ewangeliarza Mirosława. Współczesne Bijelo Polje to miasto wielokulturowe, ważny węzeł na trasie kolejowej Belgrad-Bar oraz na drodze E65/E80. W okolicach znajduje się również jedna z największych jaskiń w regionie – Jaskinia Đalovića, o dużym potencjale turystycznym.

Gmina Budva, położona w sercu czarnogórskiego wybrzeża Adriatyku, to najpopularniejszy i najbardziej tętniący życiem region turystyczny kraju, często nazywany "Metropolią Turystyki". Jej centrum stanowi miasto Budva, którego największą atrakcją jest malownicze, otoczone murami Stare Miasto (Stari Grad) z wąskimi uliczkami, zabytkowymi kościołami i cytadelą. Region słynie przede wszystkim z Riwiery Budwańskiej – długiego pasa wybrzeża z licznymi, pięknymi plażami (m.in. Mogren, Slovenska Plaža, Jaz, Bečići), które przyciągają miłośników słońca i kąpieli. Ikoną regionu jest również wysepka Sveti Stefan, połączona z lądem wąską groblą, obecnie ekskluzywny resort hotelowy. Gmina obejmuje także inne popularne miejscowości wypoczynkowe, jak Bečići, Rafailovići, Pržno, Miločer czy Petrovac na Moru. Gospodarka regionu jest niemal całkowicie zdominowana przez turystykę i związane z nią usługi – hotelarstwo, gastronomię, rozrywkę.

Gmina Danilovgrad, położona w centralnej części Czarnogóry, rozciąga się w żyznej dolinie rzeki Zety, znanej jako równina Bjelopavlići. Jest to region o charakterze głównie rolniczym i tranzytowym, usytuowany strategicznie pomiędzy dwoma największymi miastami kraju – stolicą Podgoricą a przemysłowym Nikšiciem. Stolicą gminy jest miasto Danilovgrad, stosunkowo młody ośrodek założony w drugiej połowie XIX wieku przez księcia Mikołaja I, który nazwał je na cześć swojego poprzednika, księcia Danilo. Chociaż gmina sama w sobie nie posiada wielu znanych na świecie atrakcji turystycznych, jej największym magnesem jest bliskość jednego z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych na Bałkanach – Monastyru Ostrog, który, choć administracyjnie leży tuż za granicą gminy, jest najłatwiej dostępny właśnie z Danilovgradu. Region otoczony jest przez wzgórza i góry, takie jak Garač i Prekornica, oferujące potencjał do rozwoju turystyki przyrodniczej i wiejskiej.

Cetynia, dawna stolica królewska Czarnogóry, jest miastem o niezwykłym historycznym i kulturowym znaczeniu, malowniczo położonym u stóp majestatycznej góry Lovćen. To tutaj, w sercu kamienistego krajobrazu, przez wieki biło serce narodu czarnogórskiego, kształtowała się jego tożsamość i niezłomny duch. Cetynia, choć niewielka pod względem liczby mieszkańców, emanuje atmosferą minionych epok, zachwycając zabytkową architekturą, licznymi muzeami oraz monasterami, które są świadkami burzliwej przeszłości. Miasto otoczone jest surowym pięknem przyrody Parku Narodowego Lovćen, co czyni je nie tylko celem podróży dla miłośników historii, ale również dla entuzjastów natury. Gospodarka regionu opiera się głównie na turystyce kulturowej oraz usługach, a samo miasto pełni rolę ważnego ośrodka administracyjnego i duchowego, będąc oficjalną rezydencją prezydenta Czarnogóry.

Gmina Gusinje, położona w północno-wschodnim zakątku Czarnogóry, tuż przy granicy z Albanią, to niewielki, ale niezwykle malowniczy region, stanowiący jedną z głównych bram do majestatycznych Gór Przeklętych (Prokletije). Jej centrum stanowi miasteczko Gusinje, usytuowane w kotlinie Plav-Gusinje, u zbiegu rzek Grnčar i Vruja, tworzących rzekę Ljuča, która wpada do pobliskiego Jeziora Plavskiego (już poza gminą). Region ten jest rajem dla miłośników gór, oferując dostęp do jednych z najbardziej dzikich i spektakularnych krajobrazów alpejskich na Bałkanach, w tym do najwyższych szczytów Czarnogóry (Zla Kolata, Maja Kolata – na granicy z Albanią). Gmina słynie również z pięknych źródeł krasowych – Źródeł Alipaszy (Ali Pašini izvori) oraz Oka Skakavice. Jest to obszar o bogatej historii, związanej z panowaniem osmańskim i silnymi tradycjami lokalnych społeczności (głównie bośniackiej i albańskiej). Turystyka w Gminie Gusinje koncentruje się na górskich wędrówkach, wspinaczce i poznawaniu dziewiczej przyrody Parku Narodowego Prokletije.

Gmina Herceg Novi, położona u samego wlotu do malowniczej Zatoki Kotorskiej (Boka Kotorska) w Czarnogórze, to region o bogatej historii, bujnej roślinności i strategicznym znaczeniu. Jej centrum stanowi miasto Herceg Novi, nazywane "Miastem Słońca" lub "Miastem Mimozy", które kaskadowo opada ku morzu ze zboczy masywu Orjen. Charakterystycznym elementem miasta jest imponujący system fortyfikacji (twierdze Forte Mare, Kanli Kula, Španjola), strzegący niegdyś wejścia do zatoki, oraz urokliwe Stare Miasto (Stari Grad) z Wieżą Zegarową (Sahat Kula). Do gminy należy również znane uzdrowisko Igalo, praktycznie połączone z Herceg Novi długą nadmorską promenadą, oraz część półwyspu Luštica z malowniczymi wioskami, jak Rose. Region słynie z łagodnego klimatu, bujnej śródziemnomorskiej roślinności i licznych festiwali, w tym słynnego Festiwalu Mimozy. Gospodarka opiera się głównie na turystyce (w tym turystyce zdrowotnej), usługach i handlu.

Gmina Kolašin, położona w górskim sercu Czarnogóry, to region znany przede wszystkim jako dynamicznie rozwijający się ośrodek sportów zimowych i turystyki górskiej. Jej centrum stanowi miasto Kolašin, usytuowane na wysokości około 950 m n.p.m. w dolinie rzeki Tary, w otoczeniu majestatycznych pasm górskich: Bjelasicy na wschodzie, Sinjajeviny na zachodzie oraz Gór Moračkich na południu. Gmina Kolašin jest uznawana za jeden z najważniejszych ośrodków narciarskich w kraju, dzięki nowoczesnym centrom Kolašin 1450 i Kolašin 1600 na stokach Bjelasicy. Region ten stanowi również doskonałą bazę wypadową do eksploracji jednego z najpiękniejszych parków narodowych Czarnogóry – Biogradska Gora, z jego dziewiczym lasem i malowniczym Jeziorem Biogradskim, który znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie. Bliskość spektakularnego Kanionu Tary oraz ważnych szlaków komunikacyjnych (linia kolejowa Belgrad-Bar, droga E65/E80) dodatkowo podnosi atrakcyjność gminy. Gospodarka opiera się głównie na turystyce, leśnictwie i rolnictwie (hodowla, produkcja sera).

Gmina Kotor, położona w najgłębszej i najbardziej spektakularnej części Zatoki Kotorskiej (Boka Kotorska) w Czarnogórze, to region o niezwykłym pięknie naturalnym i bezcennym dziedzictwie historycznym. Jej sercem jest miasto Kotor, którego średniowieczne Stare Miasto (Stari Grad), otoczone monumentalnymi murami obronnymi wspinającymi się po stromym zboczu góry aż do Twierdzy św. Jana (San Giovanni), wraz z całym Przyrodniczym i Kulturowo-Historycznym Regionem Kotoru zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Gmina obejmuje również inne perły Boki Kotorskiej, takie jak barokowe miasteczko Perast z dwiema malowniczymi wysepkami – Matki Bożej na Skale i św. Jerzego, oraz najstarszą osadę w zatoce – Risan, znaną z rzymskich mozaik. Region ten, otoczony przez wysokie, strome góry opadające niemal pionowo do wód zatoki przypominającej fiord, zachwyca niepowtarzalnymi krajobrazami i atmosferą miejsca, gdzie historia spotyka się z naturą w wyjątkowo harmonijny sposób. Gospodarka gminy jest niemal całkowicie zdominowana przez turystykę, zwłaszcza kulturową, morską (żeglarstwo, rejsy wycieczkowe) i turystykę związaną z zawijaniem wielkich statków pasażerskich.

Gmina Mojkovac, położona w północnej części Czarnogóry, to region o bogatej historii i niezwykłych walorach przyrodniczych, usytuowany w dolinie krystalicznie czystej rzeki Tary. Stanowi ważną bramę do dwóch parków narodowych: Biogradska Gora na południu oraz Durmitor na północy (zwłaszcza do słynnego Kanionu Tary, najgłębszego w Europie, który częściowo przebiega przez teren gminy). Centrum administracyjnym jest miasto Mojkovac, leżące strategicznie przy głównej drodze i linii kolejowej łączącej wybrzeże z północą kraju i Serbią. Region otoczony jest przez wysokie pasma górskie – Bjelasicę i Sinjajevinę, oferujące doskonałe warunki do turystyki pieszej i podziwiania dziewiczej przyrody. Gmina Mojkovac ma również istotne znaczenie historyczne, związane ze średniowiecznym górnictwem w Brskovie oraz słynną Bitwą pod Mojkovacem z czasów I wojny światowej. Dziś region rozwija się w kierunku turystyki opartej na unikalnych zasobach przyrodniczych i historycznych.

Gmina Nikšić, druga co do wielkości gmina w Czarnogórze pod względem powierzchni, położona jest w centralno-zachodniej części kraju i stanowi ważny ośrodek przemysłowy, kulturalny i komunikacyjny. Jej centrum administracyjnym jest miasto Nikšić – drugie największe miasto Czarnogóry, leżące na rozległej równinie krasowej Nikšićko Polje. Gmina Nikšić znana jest przede wszystkim z dwóch ikonicznych elementów: słynnego na całym świecie, wykutego w skale Monastyru Ostrog, najważniejszego miejsca pielgrzymkowego w kraju, oraz z browaru Trebjesa, produkującego najpopularniejsze czarnogórskie piwo – Nikšićko Pivo. Region charakteryzuje się również obecnością dużych sztucznych jezior (Krupac, Slano, Liverovići), powstałych na potrzeby hydroenergetyki, które latem stają się popularnymi miejscami rekreacji. Gmina otoczona jest przez góry i wzgórza krasowe, a jej historia sięga czasów starożytnych, przez średniowieczny Onogošt, panowanie osmańskie, aż po dynamiczny rozwój przemysłowy w czasach Jugosławii.

Gmina Petnjica, położona w północno-wschodniej części Czarnogóry, w historycznym regionie Bihor (stanowiącym część Sandżaku), to niewielki, wiejski obszar charakteryzujący się pagórkowatym krajobrazem i silnymi tradycjami lokalnej społeczności, głównie bośniackiej. Jest to jedna z najmłodszych gmin w Czarnogórze, ponownie ustanowiona w 2013 roku po wydzieleniu z gminy Berane. Centrum administracyjnym jest miejscowość Petnjica, pełniąca rolę lokalnego ośrodka dla okolicznych wiosek. Region ten leży z dala od głównych szlaków turystycznych, oferując w zamian autentyczną atmosferę, spokój i możliwość poznania tradycyjnego życia wiejskiego w tej części Bałkanów. Gmina graniczy z Serbią, a jej krajobraz kształtują wzgórza, niewielkie doliny rzeczne (jak rzeka Popča) oraz tereny rolnicze i leśne. Gospodarka opiera się niemal wyłącznie na rolnictwie (hodowla, drobne gospodarstwa) i leśnictwie, a region boryka się z problemami ekonomicznymi i znaczną emigracją.

Gmina Plav, położona w północno-wschodniej Czarnogórze, tuż przy granicy z Albanią i Kosowem, to zapierająca dech w piersiach górska kraina, której sercem jest malownicze Jezioro Plavskie (Plavsko jezero) – największe jezioro polodowcowe w kraju. Centrum administracyjnym jest miasteczko Plav, usytuowane nad brzegiem jeziora, u stóp potężnych Gór Przeklętych (Prokletije). Region ten jest częścią Parku Narodowego Prokletije i stanowi jedną z głównych baz wypadowych do eksploracji tego dzikiego i spektakularnego pasma górskiego. Gmina Plav oferuje niezwykłe krajobrazy alpejskie, krystalicznie czyste jeziora (w tym przepiękne Hridsko jezero, nazywane "Jeziorem Szczęścia"), wysokie szczyty (takie jak Visitor czy Bogićevica) oraz doliny rzek Lim (wypływającej z Jeziora Plavskiego) i Ljuča. Jest to region o bogatej historii, związanej z panowaniem osmańskim i silnymi tradycjami lokalnych społeczności, głównie bośniackiej i albańskiej. Gospodarka opiera się na rolnictwie, leśnictwie i rozwijającej się turystyce górskiej i ekoturystyce.

Gmina Pljevlja, położona w północnej części Czarnogóry, granicząca z Serbią oraz Bośnią i Hercegowiną, to region o bogatym dziedzictwie kulturowym, zwłaszcza z okresu panowania osmańskiego, oraz ważny ośrodek gospodarczy związany z wydobyciem węgla i produkcją energii. Stolicą gminy jest miasto Pljevlja, usytuowane w kotlinie na wysokości około 770 m n.p.m., nad rzeką Ćehotina. Miasto szczyci się dwoma wyjątkowymi zabytkami sakralnymi: Meczetem Husein-pašy Boljanića, uważanym za jeden z najpiękniejszych przykładów architektury islamskiej na Bałkanach, oraz Monastyrem Świętej Trójcy, ważnym ośrodkiem prawosławia z bogatą historią i cennymi zbiorami. Region obejmuje również fragment spektakularnego Kanionu rzeki Tary oraz masyw górski Ljubišnja, oferujący tereny do turystyki pieszej. Gmina Pljevlja stanowi część historycznego regionu Sandżak, co znajduje odzwierciedlenie w jej wielokulturowym charakterze (ludność czarnogórska, serbska, bośniacka). Gospodarka jest silnie związana z kopalnią węgla brunatnego i dużą elektrownią cieplną, ale region posiada również potencjał w rolnictwie, leśnictwie i turystyce.

Gmina Plužine, położona w północno-zachodniej części Czarnogóry, granicząca z Bośnią i Hercegowiną, to region o niezwykle dramatycznym i pięknym górskim krajobrazie, zdominowanym przez szmaragdowe wody sztucznego Jeziora Pivskiego (Pivsko jezero) i potężny Kanion rzeki Pivy. Centrum administracyjnym jest niewielkie miasteczko Plužine, które zostało przeniesione na obecne miejsce po budowie imponującej zapory Mratinje (jednej z najwyższych w Europie) i zalaniu doliny rzeki Pivy w latach 70. XX wieku. Region ten obejmuje rozległe, słabo zaludnione tereny górskie, w tym masywy Pivska Planina, Bioč i Maglić (najwyższy szczyt Bośni i Hercegowiny na granicy) oraz zachodnią część Parku Narodowego Durmitor z Kanionem Sušicy. Gmina Plužine jest również strażnikiem cennego dziedzictwa kulturowego – Monastyru Piva, który został pieczołowicie przeniesiony kamień po kamieniu z zalewanych terenów. Region stanowi ważną bazę wypadową do uprawiania turystyki aktywnej – trekkingu, alpinizmu, a pobliskie Šćepan Polje jest głównym centrum raftingu na rzece Tara.

Region Stołeczny Podgorica, obejmujący stolicę Czarnogóry i jej najbliższe okolice, to administracyjne, gospodarcze, kulturalne i komunikacyjne serce kraju. Położony w rozległej, żyznej Równinie Zety, u zbiegu rzek Moračy i Ribnicy, stanowi dynamicznie rozwijający się ośrodek, który łączy w sobie ślady bogatej przeszłości z nowoczesną architekturą i infrastrukturą. Chociaż sama Podgorica nie jest typowym celem turystyki wypoczynkowej na miarę wybrzeża czy górskich parków narodowych, pełni kluczową rolę jako brama do Czarnogóry (dzięki międzynarodowemu lotnisku) i doskonała baza wypadowa do zwiedzania całego kraju – od pobliskiego Jeziora Szkoderskiego, przez historyczną stolicę Cetynię i Park Narodowy Lovćen, po Monastyr Ostrog czy nawet wybrzeże Adriatyku. Miasto oferuje interesujące kontrasty: pozostałości osmańskiej Starej Varoši z meczetami i wieżą zegarową, socrealistyczną zabudowę z czasów Titogradu oraz nowoczesne symbole miasta, jak Most Milenijum czy monumentalny Sobór Zmartwychwstania Pańskiego. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się również ruiny starożytnego rzymskiego miasta Doclea oraz największy kompleks winnic w Europie – Plantaže.

Gmina Rožaje, położona w najbardziej na północny wschód wysuniętej części Czarnogóry, granicząca z Serbią i Kosowem, to region górski o silnej tożsamości kulturowej, stanowiący część historycznego Sandżaku i obszaru Bihor. Jej centrum administracyjnym jest miasto Rožaje, usytuowane w dolinie rzeki Ibar, która ma tu swoje źródła. Region ten jest zdominowany przez pasmo górskie Hajla (najwyższy szczyt Hajla, 2403 m n.p.m.), oferujące doskonałe warunki do uprawiania turystyki pieszej i potencjał dla sportów zimowych. Gmina Rožaje jest znana z bogatej kultury i tradycji lokalnej społeczności bośniackiej, widocznych w architekturze (np. zabytkowy meczet Kurtagića, wieża Ganića Kula), rzemiośle, muzyce i kuchni. Gospodarka regionu opiera się głównie na leśnictwie, przemyśle drzewnym oraz rolnictwie (hodowla), a turystyka, zwłaszcza górska i tranzytowa, ma znaczący potencjał rozwoju ze względu na piękno przyrody i położenie na skrzyżowaniu szlaków.