Jaskinia Raj to naturalny podziemny system jaskiń położony w województwie świętokrzyskim. Ta formacja geologiczna powstała 350 milionów lat temu w epoce dewonu. Wykopaliska archeologiczne potwierdziły obecność mamuta włochatego, nosorożca włochatego i niedźwiedzia jaskiniowego. 60 000 lat temu mieszkali tu neandertalczycy. Osuwisko skalne zamknęło główne wejście i jaskinia została ponownie odkryta dopiero w 1963 roku przez Józefa Kopcia i Feliksa Wawrzeńczaka. Jaskinia nie jest zbyt duża. Mierzy 240 m długości i 9,5 m głębokości, jednak stalagmity i stalaktyty czynią go jednym z najpiękniejszych w regionie. Na zewnątrz znajduje się muzeum, które przedstawia znaleziska z ostatniej epoki lodowcowej.
Jaskinia Raj – najważniejsze informacje
Jaskinia Raj położona jest wewnątrz niewielkiego wzgórza Malik, około 270 m n.p.m. Jest to niewielka pozioma jaskinia, o całkowitej długości korytarzy wynoszącej 240 metrów. Długość trasy turystycznej wynosi 180 m; wycieczka trwa około 45 minut. Zainstalowano tutaj oświetlenie elektryczne. Zwiedzanie odbywa się pod opieką przewodnika w grupach do 15 osób. Jaskinię można zwiedzać od 15 stycznia do 15 listopada; W poniedziałki, Wielkanoc, 31 sierpnia i 1 listopada jaskinia jest zamknięta.
Wejście do Jaskini Raj prowadzi przez pawilon wejściowy, w którym mieszczą się kasy biletowe, kawiarnia i małe muzeum. Ekspozycja muzealna prezentuje geologię, historię oraz znaleziska archeologiczne i paleontologiczne wydobyte podczas eksploracji jaskini przez zespoły naukowców. Dalej należy przejść przez sztucznie wykopany chodnik o długości 21 metrów. Wewnątrz jaskini panuje stała temperatura, która wynosi około 9°C, a wilgotność około 95%. Trasa prowadzi przez Komorę Początkową, Komorę Złomisk, ponownie sztucznie wykopanym chodnikiem do Sali Kolumnowej. Po przekroczeniu mostu trasa prowadzi przez najbogatszą Salę Stalaktytową, Salę Wysoką i Komorę Wyjściową do pawilonu muzealnego i wyjścia.
W samej jaskini można zobaczyć bogate i różnorodne formy naciekowe, czasem o oryginalnych kształtach, takie jak stalaktyty, stalagmity, kolumny naciekowe, draperie, perły jaskiniowe, martwice, jeziora i „pola ryżowe”. Łącznie naliczono 47 518 form naciekowych, w tym 47 173 stalaktytów. Najwyższy stalagmit mierzy 77 cm, natomiast najgrubszy ma 6,27 m obwodu podstawy. Najwyższa kolumna naciekowa (stalagnat) ma wysokość 1,95 m.
W sezonie zimowym Jaskinia Raj jest miejscem hibernacji nietoperzy, głównie wielkiego. Łącznie naliczono tu 9 gatunków tych latających ssaków.
Obok jaskini prowadzi czerwony szlak turystyczny - czerwony szlak turystyczny z Chęcin do Kielc.
Historia Jaskini Raj
Jaskinia powstała w wapiennych skałach, które powstały na dnie płytkiego morza około 360 milionów lat temu (środkowy dewon). Formowanie się jaskini odbywało się w kilku etapach, głównie pod koniec trzeciorzędu iw czwartorzędzie. Narzędzia krzemienne znalezione w różnych warstwach osadów jaskiniowych wskazują, że jaskinię dwukrotnie zamieszkiwali neandertalczycy, reprezentujący kulturę Mustiera. Jest to jedno z najbardziej wysuniętych na północ stanowisk tej kultury w Europie. W osadach jaskiniowych nie znaleziono szczątków ludzkich, ale stwierdzono obecność zębów i kości dużych ssaków, takich jak niedźwiedź jaskiniowy i brunatny, mamut, hiena jaskiniowa, nosorożec włochaty, wół piżmowy, żubr, renifer, koń, lis polarny. Znaleziono także liczne szczątki małych kręgowców, głównie gryzoni.
W ciągu ostatnich tysięcy lat wejście do jaskini zostało całkowicie zasypane (co prawdopodobnie ochroniło stalaktyty jaskini).
Dla współczesnego człowieka została odkryta w 1963 roku podczas wydobywania kamienia do celów budowlanych na zboczu wzgórza Malik. Do środka przez szczelinę przedostała się młodzież z pobliskiej Sitówki, która spowodowała szereg uszkodzeń formacji. Następnie wejście do jaskini zostało zasypane, aby uniknąć wypadków. W 1964 roku podczas letnich praktyk terenowych do jaskini weszło czterech uczniów Technikum Geologicznego z Krakowa. Kilka dni później wrócili tam ze swoim nauczycielem. Za każdym razem wejście do jaskini było maskowane, aby zapobiec jej dewastacji. O odkryciu jaskini odkrywcy poinformowali Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników. Ze względu na niezwykłe walory przyrodnicze odkrywcy nazwali ją Rajem. W październiku 1964 r. uczniowie wraz z nauczycielem i R. Gradzińskim ponownie eksplorowali jaskinię, po czym wykonano pierwszą dokumentację fotograficzną i plan jaskini.
Po zwiedzeniu jaskini w styczniu 1965 r. przez członków Zarządu Sekcji Speleologicznej, została ona zgłoszona do Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. Po pojawieniu się w prasie kieleckiej informacji o dokładnym położeniu jaskini nastąpiło niekontrolowane zwiedzanie i dalsze zniszczenia. W tym czasie Świętokrzyski Instytut Geologiczny nakazał zamknięcie szczeliny wejściowej kratą, a w 1966 roku podjęto decyzję o udostępnieniu jaskini dla zorganizowanego ruchu turystycznego. Wykonano wiele prac górniczych, aby zabezpieczyć i udostępnić jaskinię zwiedzającym. W miejscu dawnego wejścia zbudowano sztolnię prowadzącą do jaskini i chroniącą mikroklimat wewnątrz. Wykonano chodniki i szyb wentylacyjny. 5 października 1968 roku jaskinia została uznana za rezerwat przyrody.
W latach 1967–1972 w trakcie prac górniczych i budowlano-montażowych prowadzących do przygotowania obiektu do zwiedzania prowadzono również badania archeologiczne, paleontologiczne i geologiczne (m.in. nacieków). Od 1972 roku jaskinia jest udostępniona do zwiedzania.
Miejsca w Polsce